“İslâm Hukuku” teriminin Rusça ve Almancada ilk defa ne zaman kullanıldığı ile ilgili kısa bir araştırmanın sonuçları

Bu kısa makale Prof. Dr. Kemal Gözler’in anayasa.gen.tr sitesindeki “‘İslâm Hukuku’ Terimi Kaç Yaşında? ‘Fıkıh’ Yerine Ne Zamandan Beri ‘İslâm Hukuku’ Terimi Kullanılıyor?” ¹ başlıklı makalesinin 27 numaralı dipnotunda işaret ettiği bir araştırma konusunda yaptığım kısa bir çalışmanın sonuçlarını içermektedir. Sayın Gözler makalesinin 27 numaralı dipnotunda “(...) “İslâm hukuku” teriminin sadece Fransızcada değil, İngilizce, Almanca, Rusça gibi diğer dillerde ilk defa ne zaman kullanıldığı (...)” konusunun araştırılması gerektiğini söylemektedir. Bu kısa makalede sırasıyla Rusça ve Almanca dillerinde “İslâm Hukuku” konusu ile ilgili bulabildiğim en eski eser ismi ile bilgileri ve bu iki dilde “İslâm Hukuku” anlamına gelebilecek ifadelerin yıllara göre kullanım sıklığını paylaşacağım.
 

Rusça

İslâm hukuku üzerine ilk eserlerden biri bulabildiğim kadarıyla Nikolay Yegoroviç Tornau’nun (1812-1882) 1850’de yayımlanan “Изложение начал мусульманского законоведения” (Transkripsiyon: İzlojeniye naçal musulmanskogo zakonovedeniya, yaklaşık tercüme: Müslüman hukuku kaynaklarının açıklaması) başlıklı kitabıdır ². Rusça metne izleyen bağlantıdan ulaşılabilir: https://reader.digitale-sammlungen.de/de/fs1/object/goToPage/bsb10565054.html?pageNo=1. Bu eserin Fransızca tercümesine Prof. Dr. Kemal Gözler makalesinde 1860’lardan itibaren Fransızca olarak yayımlanan “Droit musulman” başlıklı kitaplar listesinde yer vermiştir.

Nikolay Yegoroviç Tornau’nun 1866 yılında “Мусульманское право” (Transkripsiyon: Musulmanskoye pravo, yaklaşık tercüme: Müslüman hukuku) başlıklı bir kitabı da yayımlanmış. Rusça metne Google Books üzerinden ulaşılabilir: https://books.google.com/books?id=HNsoAAAAYAAJ.

Google Ngram Viewer ³’da büyük küçük harf ayrımı gözetmeksizin  “Исламское право, Мусульманское право, Фикх, Мусульманское законодательство” (Türkçe tercümesi: “İslâm hukuku, Müslüman hukuku, Fıkıh, Müslüman kanunları”) kelimelerini aradığımızda “Мусульманское право” (“Müslüman hukuku”) ifadesinin diğerlerinden daha yaygın olduğu görülüyor (Şekil 1). “Фикх” (“Fıkıh”) 1920’lerde kullanılmaya başlanmış, 1990’dan sonra kullanımı gitgide artmış. “Исламское право” (“İslâm Hukuku”) ise ancak 1980’lerden itibaren yaygınlaşmaya başlamış. Renat İrikoviç Bekkin de “Проблемы современной экономики” (“Modern ekonomi problemleri”) dergisinin 48. sayısında yayımlanan “Исламское или мусульманское право? (К вопросу о правовых аспектах исламских финансов)” (İslâm Hukuku mu Müslüman Hukuku mu? (İslâmî Finansın Hukuksal Yönleri Sorusu Üzerine)) başlıklı makalesinde, Rusça yazılmış eserlerde “Мусульманское право” (“Müslüman hukuku”) ifadesinin “Исламское право” (“İslâm Hukuku”) ifadesinden daha yaygın olduğunu yazmaktadır.

Şekil 1: Google Ngram Viewer’da “Исламское право, Мусульманское право, Фикх, Мусульманское законодательство” (Sırasıyla İslâm hukuku, Müslüman hukuku, Fıkıh, Müslüman kanunları) kelimelerinin arama sonucu (büyük/küçük harf ayrımı yapılmamıştır.), https://bit.ly/33KH5zf (Erişim tarihi: 21.08.2019). Not: yüksek çözünürlük için resmin üzerine tıklayınız.

 

Almanca 

Google Ngram Viewer’da “Fiqh, (islamisches Recht+islamische Recht+Islamisches Recht+Islamische Recht), (moslemische Recht+Moslemische Recht)” (“Fıkıh, İslâm hukuku, Müslüman hukuku”) kelimelerini arattığımızda bu kelimeleri içeren ilk kitabın Nikolay Yegoroviç Tornau’nun 1850’de yayımlanan Rusça kitabının 1855’te yayımlanan Almanca tercümesi olduğunu görüyoruz. Almanca metne izleyen bağlantıdan ulaşılabilir: https://reader.digitale-sammlungen.de/resolve/display/bsb10564909.html.

Google Ngram Viewer sonuçlarına göre Almanca’da 1855’ten itibaren “moslemische Recht” (“Müslüman Hukuku”) tabirinin yaygınlaştığını, 1900’lerin başından itibaren “islamisches Recht”(“İslâm Hukuku”) tabirinin öne geçtiğini görüyoruz (Şekil 2).

Şekil 2: Google Ngram Viewer’da “Fiqh, (islamisches Recht+islamische Recht+Islamisches Recht+Islamische Recht), (moslemische Recht+Moslemische Recht)” kelimelerinin arama sonucu (büyük/küçük harf ayrımı yapılmıştır ⁴.), http://bit.ly/ngram-almanca (Erişim tarihi: 21.08.2019). Not: yüksek çözünürlük için resmin üzerine tıklayınız.

 

Ek:

 

İngilizce

Sayın Gözler’in makalesinin 27 numaralı dipnotunda İslâm Hukuku alanında İngilizce dilinde yazılmış eserlerde kullanılan ifadeler de geçmektedir. Bu kelime grubunu da Google Ngram Viewer’da sorguladığımızda oluşan şekli paylaşmak istedim. 1930’lara kadar “Mohummudan law” ifadesinin daha yaygın olduğunu, 1950’den itibaren “Islamic law” tabirinin baskın hale geldiğini görüyoruz (Şekil 3).

Şekil 3: Google Ngram Viewer’da “Islamic law, Fiqh, Muslim law, Mohammedan law, Mohummudan law, Mussulman law” kelimelerinin arama sonucu (büyük/küçük harf ayrımı yapılmamıştır), http://bit.ly/ngram-ingilizce (Erişim tarihi: 23.08.2019). Not: yüksek çözünürlük için resmin üzerine tıklayınız.

Not: Google Ngram Viewer Türkçe dilini henüz desteklemediği için benzer grafikleri Türkçe dili için oluşturmak şu an için mümkün değil.

---

[1] Kemal Gözler, “‘İslâm Hukuku’ Terimi Kaç Yaşında? ‘Fıkıh’ Yerine Ne Zamandan Beri ‘İslâm Hukuku’ Terimi Kullanılıyor?”, http://www.anayasa.gen.tr/islam-hukuku-kac-yasinda.htm (Yayın Tarihi: 3 Ağustos 2019).^↩

[2] Konunun uzmanı olmadığım için birkaç saatlik İnternet araştırması sonucunda doğru bilgiye ulaşamamış olabileceğimi bildirmek isterim. ^↩

[3] Google Ngram Viewer sitesinde (https://books.google.com/ngrams) kelime veya kelime gruplarının Google Books veritabanlarındaki eserler dikkate alındığında yıllara göre kullanım sıklığının değişimini görüntüleme hizmeti sunulmaktadır. ^↩

[4] Arama sonuçlarında Almanca’daki sıfat çekimlerini de dikkate almak için aynı kelime grubunu farklı çekim şekillerinde aratıp sonuçları toplama yolunu (+ işareti) tercih ettim. Google Ngram sorgularda hem kelime sonuçlarını toplama hem de büyük/küçük harf ayrımı yapmadan arama imkanı tanımamaktadır.^↩